Het samenwerkingsverband Toekomst Religieus Erfgoed zet zich in voor de toekomst van het religieus erfgoed. Dat gebeurt middels Kerkenvisies. Met dit instrument wordt gekeken naar zowel de maatschappelijke en religieuze functie als wel naar het gebouw zelf (exterieur en interieur).
Dat is nodig want door het teruglopend kerkbezoek staan veel kerkgebouwen onder druk. Niet alleen door het afnemend kerkbezoek, maar ook recente ontwikkelingen met betrekking tot de energiecrisis en de oplopende kosten in het onderhoud maken dat meer kerkgebouwen noodgedwongen de deuren moeten sluiten. Om het religieus erfgoed van Nederland in de toekomst te behouden is actie vereist. Daarom gaan steeds meer gemeenten aan de slag met een Kerkenvisie. Samen met gebouweigenaren, inwoners en erfgoedorganisaties gaan ze in gesprek over álle gebedshuizen in hun gemeente.
240 gemeentes hebben tussen 2019 en 2021 gebruik gemaakt van de decentralisatie-uitkering voor het maken van een kerkenvisie. Inmiddels is deze uitkering niet meer beschikbaar, maar nog steeds melden gemeentes zich voor kennis over het opzetten van een kerkenvisie.
Nederland telt meer dan 6.000 kerkgebouwen.
Ze zijn bepalend voor straatbeeld en landschap.
Vaak vormen deze kerkgebouwen het middelpunt van de gemeenschap.
Menig Nederlander is er gedoopt, getrouwd, of heeft er gerouwd.
Maar; anders dan vroeger worden kerken op veel plekken niet meer zo druk bezocht.
Dat betekent minder geld voor onderhoud, of voor de energierekening.
Daarom moeten we nu nadenken over de toekomst van kerkgebouwen…
ook al is die toekomst...
niet altijd duidelijk.
Kerkgebouwen hebben vaak veel verschillende belanghebbenden.
Elk met eigen regels, wetten en eisen.
En dat kan leiden tot moeizame discussies.
Helemaal als oplossingen van kerk tot kerk gezocht moeten worden.
Willen we deze markante gebouwen behouden...
dan is het dus belangrijk om naar elkaar te luisteren, elkaar de ruimte te geven, en de kerken in samenhang te bespreken.
Zo komen we tot een integrale kerkenvisie voor álle kerken in een gemeente.
En kunnen we samen kerkgebouwen behouden en een toekomst geven...
als kerk...
als multifunctioneel gebouw...
of met een andere bestemming.
Meer weten over kerkenvisies?
Ga naar www.toekomstreligieuserfgoed.nl
Diverse gebouwen voor divers gebruik
Een kerkenvisie omvat vele mogelijke visies, gericht op hele diverse doelstellingen. Welke gebouwen blijven als gebedshuis fungeren (religieus gebruik)? Welke gebouwen worden geschikt gemaakt voor nevengebruik (meervoudig gebruik)? En welke gebouwen worden gesloten voor de eredienst en krijgen een andere functie (herbestemming)? Maar een kerkenvisie moet ook vooral gaan over het proces, de wijze waarop men met elkaar het gesprek aangaat als kerken gesloten of verkocht worden. Het is aan de partijen zelf om te bepalen of in de kerkenvisie ook ander religieus erfgoed (kloosters, kapellen, begraafplaatsen) wordt meegenomen
Hulp bij opstellen kerkenvisie
Gemeenten kunnen, naast financiële steun, hulp krijgen bij het proces naar een kerkenvisie toe. Zo worden er informatiebijeenkomsten georganiseerd en is bijvoorbeeld praktische informatie beschikbaar, zoals tools, literatuur en voorbeelden.
- Bouwstenen voor een kerkenvisie. Handreiking 2019
- Aanvulling op bouwstenen voor een kerkenvisie. Addendum 2021
- Kerkenvisie, van visie naar uitvoering 2022
Ook bestaat de mogelijkheid om via het programma Toekomst Religieus Erfgoed een ervaren procescoach om hulp te vragen. Lees het interview met procescoaches Alwin Kaashoek en Jasper van Deurzen over hoe zij gemeenten bijstaan.
Kerkenvisies nationaal onder de loep genomen
Met de herstart van het Programma Toekomst Religieus Erfgoed in september 2022 ontstond eveneens een goed moment om de uitrol van de kerkenvisie onder de loep te nemen. 135 kerkenvisiegemeenten hebben gehoor gegeven aan de oproep om deel te nemen aan de monitoring. Wat blijkt: het belang van de kerkenvisie blijft maar groeien. Gemeenten die géén decentralisatie-uitkering hebben aangevraagd beginnen alsnog aan de kerkenvisie -en de obstakels en de kansen binnen het religieuze erfgoed lijken binnen steeds meer gemeenten te worden gekoppeld aan breed palet aan beleidsterreinen. Nu ongeveer de helft van de deelnemende gemeenten zich in de afrondende fase bevinden wordt de impact van de kerkenvisie steeds duidelijker. De oogst van het kerkenvisietraject wordt bijvoorbeeld vaker verankerd in het erfgoedbeleid, de omgevingsvisie of zelfs het toerisme- en evenementenbeleid.
Binnen het overgrote deel van de deelnemende gemeenten is er enthousiasme voor het instrument de Kerkenvisie, maar er worden ook vertragende factoren genoemd, zoals coronapandemie en het personeelsverloop en/of tekorten binnen het ambtelijk apparaat. Eveneens bestaat er een grote bereidwilligheid bij kerkeigenaren-/besturen om samen met de gemeente te werken aan een integrale toekomstvisie, maar ook hier speelde de coronapandemie parten.
Verscheidenheid in Kerkenvisies
De pluriformiteit van het Nederlandse religieuze erfgoed is goed terug te zien in de verscheidenheid van de kerkenvisies. Zo koos de gemeente Haarlem met het project Buurtbakens voor een (gedeeltelijke) herbestemmingsmethodiek waarin de verbinding wordt gezocht met de sociaal-maatschappelijke organisaties in de stad. De gemeente Alkmaar implementeerde met de kerkenvisie meteen een duurzaamheidsscan voor kerkgebouwen. De gemeente Oss koos ervoor om een externe werkgroep religieus erfgoed – met participanten uit de kernen, de kerkbesturen en het erfgoedveld – de verantwoordelijkheid te geven over het kerkenvisietraject.
Uit de monitoring kan worden geconcludeerd dat de kerkenvisie in het algemeen goed wordt ontvangen, maar dat de weg naar het eindproduct toe regelmatig hobbels kent. De opgave is vaak groter dan van te voren gedacht, en de gemeenten moeten hier op anticiperen.
Heeft u vragen over het maken van een Kerkenvisie, problemen met de voortgang van uw kerkenvisie of wilt u meer weten over de monitoring. Mail naar kerkenvisies@cultureelerfgoed.nl